Een archieftoegang geeft uitgebreide informatie over een bepaald archief.
Een archieftoegang bestaat over het algemeen uit de navolgende onderdelen:
• Kenmerken van het archief • Inleiding op het archief • Inventaris of plaatsingslijst • Eventueel bijlagen
De kenmerken van het archief zijn o.m. de omvang, vindplaats, beschikbaarheid, openbaarheid en andere.
De inleiding op het archief bevat interessante informatie over de geschiedenis van het archief, achtergronden van de archiefvormer en kan ook aanwijzingen voor het gebruik bevatten.
De inventaris of plaatsingslijst is een hiërarchisch opgebouwd overzicht van beschreven archiefstukken. De beschrijvingen zijn formeel en globaal. Het lezen en begrijpen van een inventaris behoeft enige oefening en ervaring.
Bij het zoeken in de inventaris wordt de hiërarchie gevolgd. De rubrieken in de inventaris maken deel uit van de beschrijving op een lager niveau. Komt de zoekterm in een hoger niveau voor, dan voldoen onderliggende niveaus ook aan de zoekvraag.
Nb: Vanaf het jaar 1811 werden, op verzoek van de gewestelijke overheid, jaarlijkse staten van de cijfermatige veranderingen in de bevolkingsomvang en de -samenstelling opgesteld vgl. (inv. nrs. 4004-4006). De daarnaast gehouden Volkstellingen zijn tot het jaar 1829 eveneens slechts cijfermatig van aard (vgl. inv. nr 4029). Naamlijsten werden alleen vervaardigd in het kader van het opstellen van de kiezerslijsten zoals het Régistre Civique uit 1811 (vgl. de inv. nrs. 5086-5087) en voor de belastingaanslagen. De eerste namenregistratie van alle Leeuwarders vond plaats bij de 1e Algemene Volkstelling van 1829. Deze volkstellingen werden vervolgens elke tien jaar herhaald. (zie inv. nrs. 4030-4043)
In het verlengde van hun taak om 'nauwkeurig opzigt' te houden op de armen, werden de door het Stadsbestuur aangestelde wijkmeesters vanaf het jaar 1843 belast met de bevolkingsregistratie in hun wijk. Zij controleerden de wijkbevolking twee maal per jaar en deponeerden hun registers op het Stadhuis. De opperwijkmeester was daar verantwoordelijk voor het aanleggen van een centrale Wijkregister. Het wijkregister vermeldt adresgewijs de namen van de bewoners, de geboorteplaats en -datum, het beroep, de godsdienst, de datum van vestiging of vertrek uit de wijk of de datum van het overlijden. De Wijkregisters lopen met verschillende hiaten in de jaren 1849-1862, door tot het jaar 1924 en zijn daarna vervangen door de zogeheten 'Woningkaarten'. In 1848 respectievelijk in 1893 werden de functie van opperwijkmeester en die van de wijkmeesters opgeheven.
De centrale bevolkingsadministratie werd daarna overgenomen door de agenten van de Secretarieafdeling Bevolking Met terugwerkende kracht tot in het jaar 1850 werd het Leeuwarder Bevolkingsregister ingevoerd en bijgehouden. Het Bevolkingsregister werd tot het jaar 1877 adresgewijs ingericht. Daarna alfabetisch-lexicografisch op de naam van het gezinshoofd. In de loop der jaren werden aparte deelregisters aangelegd voor schippers, dienstboden, kostgangers en personen die woonachtig waren in een van de Leeuwarder gestichten. In 1922 werden de vastbladige registers vervangen door gezinskaarten. In 1939 werden de persoonskaarten ingevoerd. Het Bevolkingsregister bevat grotendeels dezelfde gegevens als het Wijkregister, zij het dat eveneens alle woonadressen en de datum van vestiging of vertrek uit de gemeente en de vorige of nieuwe woonplaats werden vermeld. Tijdelijk toegelaten vreemdelingen werden, met name gedurende de periode 1862-1924, in het Verblijfregister opgetekend.
In het jaar 1806 werd de eerste doorlopende huisnummering per wijk doorgevoerd. De tien bestaande 'espels' kregen daarbij een wijkletter A tot en met K (J werd niet meegeteld). In 1843 werd, als gevolg van het meetellen van de gebouwen buiten de stadsvesten en omdat de oude nummering niet meer goed functioneerde, een verdere wijkindeling A tot en met P vastgesteld. In totaal werden er toen 74 (sub)wijken aangewezen Deze bijgestelde wijkindeling is terug te vinden in het in dat jaar aangelegde Wijkregister 1843-1848. Straatgewijze nummering volgde in het jaar 1878 toen er 27 nieuwe wijken werden aangewezen. Een volledige omnummering van de gebouwen was daarvan het gevolg. (zie inv. nrs.4027-4028)
Literatuur: -Wijkboeken van de gemeente Leeuwarden, 1843 en 1878, met vermelding van straatnaam, huisnummer, oude wijk letter en nummer, aanmerkingen en uitgangspunt nieuwe nummers.Leeuwarden 1843 en 1878 Gedrukt. Bibliotheek HCL nrs. 970-971.
- J.L. van Zanden, 'Registres Civique 1811-(1813)'. Broncommentaren IV, uitgave van de Stichting Archiefpublicaties, 's-Gravenhage 1985.
- A Knotter e.a., 'De gemeentelijke bevolkingsadministraties 1850-1920'. Broncommentaren 2, uitgave van het Instituut voor Nederlandse Geschiedenis, Den Haag 1995.
- W. Dolk, Leeuwarder straatnamen. Leeuwarden 1997.
met name de besluiten, een deel der correspondentie, belastingregisters, akten Burgerlijke Stand en Bevolkingsregister c.a., wijkkaarten en bouwtekeningen. Zie Overzicht van bestanden op microfiches hfdstt. 3, 5.1, 7.1.3 en 7.1.6
Omvang:
512 m1
Nadere toegangen:
op onderdelen, vooral d.m.v. klappers op persoonsnamen, beroepen en evt. andere biografische gegevens, straatnamen; soms (met name besluiten, publicaties) op onderwerpen. Zie Overzicht van klappers: K13.1, K14.1-11, K15.1-13, K16.1-14, K19.1, K20, K21, K22.1-9, K23.1-11, K34.1, K39.2-3, K40, K45.1-21, K46.1-2, K46.4, K47.1, K47.1.1, K47.2, K47.5, K48.1-3, K54
Samenvatting:
Secretaris, Ontvanger, Ambtenaar Burgerlijke Stand en diverse Commissies
Citeerinstructie:
Bij het citeren in annotatie en verantwoording dient het archief tenminste eenmaal volledig en zonder afkortingen te worden vermeld. Daarna kan worden volstaan met verkorte aanhaling. VOLLEDIG: Historisch Centrum Leeuwarden. Toegang 1002 Gemeentebestuur van Leeuwarden, 1811-1941 VERKORT: NL-LwnHCL 1002
Mijn Studiezaal (inloggen)
