Logo Historisch Centrum Leeuwarden

leeuwarden artikel link leeuwarden artikel link
 
Uw zoekacties: Vrijmetselaarsloge "De Friesche Trouw" te Leeuwarden, 1782-2000

1738 Vrijmetselaarsloge "De Friesche Trouw" te Leeuwarden, 1782-2000

Uitleg bij archieftoegang

Een archieftoegang geeft uitgebreide informatie over een bepaald archief.

Een archieftoegang bestaat over het algemeen uit de navolgende onderdelen:

• Kenmerken van het archief
• Inleiding op het archief
• Inventaris of plaatsingslijst
• Eventueel bijlagen

De kenmerken van het archief zijn o.m. de omvang, vindplaats, beschikbaarheid, openbaarheid en andere.

De inleiding op het archief bevat interessante informatie over de geschiedenis van het archief, achtergronden van de archiefvormer en kan ook aanwijzingen voor het gebruik bevatten.

De inventaris of plaatsingslijst is een hiërarchisch opgebouwd overzicht van beschreven archiefstukken. De beschrijvingen zijn formeel en globaal. Het lezen en begrijpen van een inventaris behoeft enige oefening en ervaring.

Bij het zoeken in de inventaris wordt de hiërarchie gevolgd. De rubrieken in de inventaris maken deel uit van de beschrijving op een lager niveau. Komt de zoekterm in een hoger niveau voor, dan voldoen onderliggende niveaus ook aan de zoekvraag.

beacon
 
 
Inventaris
I. Inleiding
1738 Vrijmetselaarsloge "De Friesche Trouw" te Leeuwarden, 1782-2000
I.
Inleiding
Een ambulante militaire vrijmetselaarsloge ‘L’Espirit du Corps’ is nauw verbonden met het cavalerieregiment Van Rechteren, dat op 1 april 1781 in Leeuwarden is gelegerd. Ook enkele Friese broeders treden toe en zo ontstaat er een gemengd gezelschap van militairen, adellijke personen en burgers dat op de laatste woensdag van de maand bijeenkomt ‘ten huize van Sieur Johannes IJsenbeek, castelijn in ’t Hooghuis binnen Leeuwarden’. Na bijna een jaar vertrekt het regiment Van Rechteren naar Nijmegen en in Leeuwarden zijn de geesten intussen voldoende gerijpt om een eigen vrijmetselaarsloge in het leven te roepen. Op 10 mei 1782 wordt de loge “De Friesche Trouw” door twee leden van de ambulante loge geïnstalleerd, maar de constitutiebrief dateert van 9 maart 1782 en vanaf die datum kunnen er activiteiten worden ontplooid.

Men vergadert in een pand aan de Vleesmarkt (nu Nieuwestad 103) dat aan meestertimmerman Johannes Schaap toebehoort. Hij is lid van de loge en fungeert als ‘castelein’. Bekende Leeuwarder notabelen als Willem baron thoe Schwartzenberg en Hohenlansberg, Epeus Wielinga Huber, Arent Johan van Glinstra, Ernest Louis baron van Eberstein en Tjalling Camstra baron thoe Schwartzenberg en Hohenlansberg zijn van de partij. Als eerste voorzitter fungeert mr. Johannes Casparus Bergsma.


In 1791 koopt de loge een huis aan het Zaailand 98 dat geheel wordt herbouwd en op 3 april 1793 plechtig ingewijd. Het gebouw fungeert ook als een toevluchtsoord voor reizigers, want enkele appartementen doen dienst als hotel. De leden van “De Friesche Trouw” zijn prinsgezind en in deze tijd voor het merendeel afkomstig uit garderegimenten en andere detachementen die in Leeuwarden in garnizoen liggen. In 1795 wijzigen de politieke verhoudingen zich en met de inval van het Franse leger keren ook de gevluchte patriotten terug. “De Friesche Trouw” past zich tactisch aan en stelt haar lokaliteit open voor de loge “Les Vrais Bataves” uit Duinkerken met daarin teruggekeerde patriotten.

Het ledental loopt in die jaren steeds verder terug en in 1814 wordt het besluit genomen om ‘de zaken van de loge finaal te liquideren’, het gebouw en de bezittingen te verkopen en de werkzaamheden te staken. Weliswaar wordt in 1817 de arbeid nog enkele jaren hervat, maar in 1821 sluit men de loge voor onbepaalde tijd.

In 1836 leiden initiatieven van vroegere leden tot heropening van de werkplaats in het logement De Phoenix in de Sint Jacobsstraat, waarna men al spoedig terugkeert naar het oude pand aan het Zaailand. Doctor Seerp Brouwer, een voormalige hoogleraar wis- en natuurkunde in Groningen, wordt de eerste voorzittend meester.


De tijden veranderen en het aandeel van adel en militairen loopt terug ten faveure van gegoede burgers en hoge ambtenaren. In 1847 bloeit de loge weer en in dat jaar wordt het lokaal van de stadsschouwburg (tegenwoordig De Friesche Club aan het Ruiterskwartier 57) openlijk geveild. De vrijmetselaars vormen een eigen genootschap, Archimedes genaamd, met als doel dit gebouw voor de loge “De Friesche Trouw” te kopen en te exploiteren. Die keuze loont, want het kost jarenlang geen moeite de zalen te verhuren voor toneeluitvoeringen.

In 1881 opent even verderop de Harmonie haar grote concert- en toneelzaal. In 1884 besluiten de leden hun lokaliteit te verkopen en zoekt de loge domicilie in de Harmonie. Daar komt men bijeen totdat in 1927 opnieuw een eigen gebouw, op het adres Bij de Put 15, wordt betrokken.

In september 1940 neemt de Duitse bezetter dat gebouw in beslag en geeft ze aan de politie de opdracht erop toe te zien dat de loge “De Friesche Trouw” alle bescheiden en de ledenlijst inlevert. Geroofde documenten worden naar de Leeuwarder Papierfabriek gebracht om daar te worden vernietigd. Een werknemer van de fabriek weet de constitutiebrief uit 1782 te redden en in handen te spelen van notaris Nanne Ottema. Een groot deel van de boekenverzameling en andere historische gebruiksvoorwerpen gaan echter verloren.


Nadat het gebouw aan Bij de Put 15 is gebruikt voor een expositie die het volk moet overtuigen van het verderfelijke van de Vrijmetselarij wordt het genaast en in 1941 verkocht onder de voorwaarde dat koper binnen twee maanden alle schilderijen en emblemen verwijdert die op de maçonnerie of de loge betrekking hebben, op straffe van 1000 gulden boete voor iedere dag dat de koper in gebreke blijft.

Direct na de bevrijding eisen de broeders het sterk verwaarloosde gebouw, dat in de oorlogsjaren gebruikt is als pakhuis, weer op. Eind december 1945 is de ergste materiële schade hersteld en het gerestaureerde logegebouw wordt dan feestelijk heropend.

Loge “De Friesche Trouw” heeft in 2007 zo’n zeventig broeders. Samen met afgesplitste loges maakt de loge gebruik van de prachtige tempelzaal aan Bij de Put. Daar siert de zuivere kubiek, een marmeren blok als symbool voor de perfectie als streefdoel voor het leven van de mens, de officiële bijeenkomsten. Van tijd tot tijd houdt één der broeders een inleiding (bouwstuk) over een onderwerp, waarop de aanwezigen kunnen reageren. De reacties zijn opbouwend, waarbij kerkelijke en politieke twistpunten worden gemeden. In de tempel of werkplaats installeert men nieuwe leden, vinden de bevorderingen van leerling naar gezel en meester plaats en worden feesten, zoals de Sint Jansfeesten, gehouden (Bron: Piet Tuik, ‘Een beter mens worden en de gemeenschap dienen’, in: “Leovardia”, afl. 22, 2007).
Een groot gedeelte van het archief van de loge “De Friesche Trouw” is in 1940 verloren gegaan. De resterende archivalia, die overwegend van na de Tweede Wereldoorlog dateren, zijn in 2007 door de loge bij het Historisch Centrum Leeuwarden in bewaring gegeven. Uit het archief is, behoudens enkele portefeuilles met kwitanties, bankafschriften en facturen, niet vernietigd. Voor de inzage van stukken daterend van na 1970, waarvan de openbaarheid beperkt is, is schriftelijke toestemming van de loge vereist.

Kenmerken

Datering:
1782-2000
Auteur:
A. Tuinhout
Soort toegang:
inventaris
Omvang:
1,2 m1
Citeerinstructie:
Bij het citeren in annotatie en verantwoording dient het archief tenminste eenmaal volledig en zonder afkortingen te worden vermeld. Daarna kan worden volstaan met verkorte aanhaling.
VOLLEDIG:
Historisch Centrum Leeuwarden. Toegang 1738 Vrijmetselaarsloge "De Friesche Trouw" te Leeuwarden, 1782-2000
VERKORT:
NL-LwnHCL 1738