In 1787 werd Mantgum als volgt beschreven in de ’Tegenwoordige Staat der Vereenigde Nederlanden; veertiende deel; vervattende het vervolg der beschryving van Friesland’.

MANTGUM, eertyds Mantinge, ligt ten Zuid Westen van Weidum; tot dit dorp behoort de Kapelle van Schillaard, die wel doorgaans voor een dorp gehouden wordt, doch in zaaken, die of de Grieteny of het Gemeene Land betreffen, geen byzonder recht van stemminge heeft, maar met Mantgum vereenigd is; waarom dan ook de schotschietenden, in gevallen van stemminge, in de kerk van dit Dorp samen komen. Met elkanderen hebben Mantgum en Schillaard 24 stemmen; ook behoort onder Mantgum de buurt Tjeintgum, alwaar in 1443 woonde Wyger Maringa, Grietman van deezen deele. By Mantgum zyn twee Wieren, getuigenissen van twee Adelyke Staten: voor 40 jaaren werd een dier Wieren geopend, en in dezelve vond men een grooten voorraad van toegemaakte kalk en eenige  Friesche Steen, 't geen niet wel te verklaaren valt, dan door te stellen, dat de bouwers, in de oproerige tyden, in hun werk geweldaadiglyk zynde verstoord, dus alles overhoop geraakt zy. Onder dit dorp behoorde ook de State Hoxwier, nu dertig of veertig jaaren geleeden, insgelyks vernietigd; dezelve werd Hoxwier genaamd, om dat haare wier in den uithoek van den Zeedyk lag. Omtrent het jaar 1204 hebben de Mantgumers, ziende dat hunne landeryen door de menigvuldige overstromingen bedorven wierden, dezelve aan de Geestelyken van Bloemkamp overgedaan, op voorwaarde, dat deeze voor de Dyken zouden zorgen.

Mantgum - Google Streetview, augustus, 2016: klik op de foto voor een digitale verkenningstocht.

In 419x Friesland, Van Slijkenburg tot Moddergat geeft de auteur - architectuur- en kunsthistoricus Peter Karstkarel - de volgende omschrijving:

Mantgum is een terpdorp datin 1329 als Mantinga-heem in de bronnen voorkomt, maar veel ouder is. Het lag nabij de westelijke oever van de Middelzee en nu ligt het aan de spoorlijn Leeuwarden-Sneek. De laan die de spoorhalte met de kerkterp verbindt, de Seerp van Galemawei, heeft de allure van een stationsweg, maar dan op dorpse maat.

Aan het begin van die laan staat het voormalige gemeentehuis, een karakteristiek bouwwerk uit 1939.

Mantgum is van 1908 tot de gemeentelijke herindeling in 1984 hoofddorp van Baarderadeel geweest. De voornaamste straat is genoemd naar Seerp van Galema, een hoofdeling uit de 16de eeuw die op de state Hoxwier woonde, noordoostelijk van het dorp. De state is in het midden van de 18de eeuw gesloopt.

Seerps prachtige grafzerk staat in de kerk: hij staat er in vol ornaat afgebeeld. Aan weerszijden van de Seerp van Galemawei staan grote notabele woningen verscholen in diepe tuinen met veelal oude bomen. Het mooiste ensemble van dit type woningen in Friesland.

Bij de Frijbuorren ligt een laaggelegen, open stuk land, een uitgegraven terpflank. Aan de rand staat een aantal karakteristieke woningen, waaronder de pastorie en de oude Bewaarschool. In de noord-oosthoek staat Café Bonnema, een 18de- of vroeg 19de-eeuws rechthoekig blok van gele baksteen. De dorpskern van Mantgum is aangewezen als beschermd dorpsgezicht. Niet zo’n verwonderlijke status, het gave en schilderachtige karakter van het geheel in ogenschouw nemend. De naoorlogse uitbreidingen zijn aan de westkant van het dorp gekomen, nabij de NS-halte. Daar is onlangs een flinke uitbreiding naast gelegd, waarin het grote nieuwe dorpshuis opvalt.

De oude kern wordt gedomineerd door de blank gepleisterde kerk die uit de 16de eeuw zal dateren. Het ruime kerkhof wordt omvat door een smeedijzeren hek in neoclassicisme. Vooral het dubbele zwaaihek is van excellente kwaliteit. Hetinterieuris in 1779-'81 verfraaid met nieuwe betimmeringen en meubilair, waarbij de ronde preekstoel met bijbelse voorstellingen door H. Berkebijl opvalt.

Bekijk of download hier de historische dorpswandeling door Mantgum.

Links:

Heel veel informatie over Mantgum (AlleCijfers.nl)
Beschrijving op wikipedia
Dorpswebsite Mantgum