In 1787 werd Wergea als volgt beschreven in de ’Tegenwoordige Staat der Vereenigde Nederlanden; veertiende deel; vervattende het vervolg der beschryving van Friesland’.

“Warrega: met den oorsprong deezer benaaminge zou het, naar ’t oordeel van sommigen, alsus gelegen zyn. Nadat Graaf Willem van Holland, in den jaare 1345, met alle zyne Heeren en Ridderen, naby Stavoren, verslagen was, en veele vlugtende Hollanders gekomen waren in Oostergo, achter Wirdum, zouden de Friezen, die in het riet verborgen lagen, zulks ontdekkende, hen onvoorziens overvallen en in de vlugt geslagen hebben; en hiervan zou het dorp zyn’ ouden naam Rawier verlooren, en dien van Warrega, zo veel als een dorp van verweeringe of van oorlog te kennen geevende, ontvangen hebben. Doch deeze naamsafleiding komt ons zeer bedenkelyk voor: want behalven dat het twyffelachtig is, of de verslagen Hollanders, al vlugtende, zo verre landwaards in gekomen zyn, kan Warrega wel zo veel als Werrega gezegd zyn, en dan zal het begin des woords ons aanleiding geeven om aan een Weer of Wier te denken, hoedanige men in Friesland veele, en hieromtrent, wegens de laagte der landen, inzonderheid nodig had, te meer daar ‘er zo veele andere dorpsnaamen zyn, die van Weer of Wier afstammen; terwyl de laatste lettergreep ga of gae, de betekenis van land heeft, zo als ook uit veele andere benamingen blykt. In grootte volgt dit dorp op Grouw, en heeft eene schoone buurt, in welke, over de daar doorloopende wateren, drie zwaare Valbruggen liggen, terwyl ‘er ook een rydweg naar Leeuwarden wordt gevonden. Onder dit dorp liggen eenige buurtjes als Nardebuuren, Domweer en Jornahuizen, en daarby een droog gemaalen meertje, dat naar dit buurtje Jornahuisterm, of ook wel Warregaster kleine meer genoemd wordt, en gelegen is aan de oude vaart, waardoor de Schepen van Wartena naar de Middelzee plagten te vaaren. Ook heeft men hier eenige oude vervallen Staten, als Groot en Klein Palma, Hemrikend enz., welke met de overige plaatsen te samen 45 stemen uitmaaken.”

Warga. Foto: Google Streetview, 2010: klik op de foto voor een digitale verkenningstocht!

Het kruisdorp Wergea heeft een beschermd dorpsgezicht. De Wergeasters worden in de volksmond ook wel ‘brêgebidlers’ genoemd, een naam die ze te danken hebben aan het heffen van tol bij de vele bruggen die het dorp vroeger bezat.

Het dorp heeft in zijn twee vrijwel identieke kerktorens, daterend uit de tweede helft van de 19e eeuw een reeds van verre te onderscheiden herkenningspunt. In de tachtiger jaren van de vorige eeuw zijn de krachten gebundeld om deze beide torens voor het heden en de toekomst veilig te stellen. Met succes.

Voor de ontwikkeling van Wergea is de zuivelindustrie in het verleden van groot belang geweest. Hier werd in 1886 de eerste coöperatieve zuivelfabriek van Nederland gesticht. Vooral na de tweede wereldoorlog kwam de fabriek tot grote bloei. Het is erg jammer dat de fabriek sinds 1994 is gesloten. Veel Wergeasters immers, vonden werk op de fabriek. Inmiddels zijn de terreinen en gebouwen verkocht aan een aantal bedrijven, waarmee de werkgelegenheid in Wergea weer in de lift zit. Het verenigingsleven in het dorp tiert welig. Voor de berichtgeving aan hun leden maken verenigingen gebruik van de dorpskrant ‘De Havensbank’.

Wergea is ook bekend geworden door de schrijfster Nienke van Hichtum, die het boek Afkes Tiental heeft geschreven. Een beeldhouwwerk, voorstellende het kinderrijke gezin van Sjoerd en Harmke Feenstra-Tuinstra, dat als voorbeeld diende voor het boek, is in het centrum te vinden.
De restauratie van het ‘Ald Slot’, met stijlkamers uit de 18e en 19e eeuw is gereed gekomen. Er is een mogelijkheid tot bezichtigen.
Wergea heeft een moderne jachthaven, een verenigingshaven en passantensteiger. In het nieuwe waterrijke uitbreidingsplan, “Grut Palma”, zullen in de toekomst zo’n 140 woningen worden gebouwd, waaronder 24 seniorenwoningen. Op 22 augustus 2007 werd de eerste paal geslagen van de eerste van 12 woningen op Narderherne. Met de bouw van “Grut Palma” ziet de toekomst van Wergea er erg gunstig uit. De westelijk van Wergea gegraven vaart, de Nije Waring, is begin juli 2009 officieel en feestelijk in gebruik genomen. De staandemastroute van Lauwersmeer tot Zeeland is een nu feit. Meteen vanaf de opening hebben vele boten van deze vaart om het dorp gebruik gemaakt en de Palmabrêge heeft het 1e seizoen voor ca. 4500 boten gedraaid. Maar zeer terecht hebben ook vele boten, ca. 5400, voor de zeer pittoreske route door het dorp gekozen.Deze staandemastroute zal Wergea als watersportdorp op de kaart zetten.

Pleatslik Belang Wergea
Secr.: mw. J. van Dalen
De Terp 4
9005 NN Wergea
Tel.: (058) 2552445

Links:

Heel veel informatie over Wergea (AlleCijfers.nl)
Beschrijving op wikipedia
Monumentaal urinoir
Hempenserpoldermolen
Facebookpagina Wergea