In het najaar van 1918 verzochten de Voogden van het St. Anthony-Gasthuis te Leeuwarden mij een inventaris te willen maken van het oud-archief van deze instelling. Met het oog op de betrekking, welke er sinds eeuwen tusschen dit invloedrijke gesticht en de stad Leeuwarden bestaat en het belang, dat dit archief voor het gemeente-archief en voor de geschiedenis van Leeuwarden heeft, aanvaardde ik deze opdracht gaarne, hoewel ik mij niet ontveinsde, dat deze taak, hoe aangenaam ook, veel tijd en inspanning zou kosten.

Na een algemeen overzicht over het archief te hebben verkregen en de aanwezige stukken met de oude, beknopte en zeer onvolledige 'Naamlijsten' daarop te hebben vergeleken, ging ik over tot de beschrijving der archieven. De tekstuitgave der 'Oorkonden van het St. Anthony-Gasthuis', door den heer W. Eekhoff in 1876 uitgegeven, vergemakkelijkte dezen arbeid zeer, daar ik den oorspronkelijken tekst slechts met de gedrukte oorkonden behoefde te vergelijken. Omdat het mij bleek, dat de data niet altijd juist waren weergegeven, heb ik alle op nieuw geverifieerd, met dit gevolg, dat de data der regesten hier en daar niet overeenkomen met die der gedrukte oorkonden. *  Als grens voor de regesten stelde ik den 15en Januari 1577 vast, den datum, waarop George de Lalaing, graaf van Rennenberg, door den Raad van State tot stadhouder van Friesland werd benoemd. Daarmee sloot ons gewest zich toch openlijk bij de 'rebellen' in den opstand tegen Spanje aan, zoodat deze gebeurtenis als een keerpunt in de geschiedenis van Friesland mag worden beschouwd.

Nadat de beschrijving der archieven voltooid was, volgde de samenstelling van den inventaris. Daar het oud-archief van het St. Anthony-Gasthuis ook dat van het Heilig-Sacramentsgild en van het St. Jacobs-Gasthuis bevat, welk gesticht omstreeks 1533, althans vóór November 1534, met het St. Anthony-Gasthuis werd vereenigd, splitste ik den inventaris in twee deelen, n.l. in: 'Stukken vóór 1534' en 'Stukken na 1534'. De eerste afdeeling bevat a: het archief van het St. Anthony-Gasthuis vóór de inlijving van het St. Jacobs-Gasthuis, b: het archief van het St. Jacobs-Gasthuis en van het Heilig-Sacramentsgilde; de tweede afdeeling behelst het archief van het St. Anthony-Gasthuis, na zijne vereeniging met het St. Jacobs-Gasthuis. Met de documenten van het St. Jacobs-Gasthuis zijn die van zijne bestuurders, de broeders van het Heilig-Sacramentsgilde vereenigd, daar deze beide archieven zoo dooreengestrengeld zijn, dat het niet altijd is uit te maken, of de stukken tot de eene of tot de andere instelling behooren.

Wat den inventaris van het archief na 1534 betreft, heb ik eene concessie moeten doen aan eene bewerking van het archief uit 1778. Destijds heeft de heer T.N. Suringar de aanwezige losse stukken in pakketten verdeeld, waarbij hij o.m. alle stukken betreffende de verschillende zathen en landen, hetzij titels van aankomst, huurcontracten of eventueele processtukken betreffende deze boereplaatsen, in afzonderlijke bundels samenvoegde. Deze pakketten der zathen en landen heb ik om hunne practische indeeling laten bestaan; zij zijn alphabetisch naar de plaatsnamen gerangschikt in de rubriek: 'Eigendomsbewijzen van landen en renten buiten de Stad'.

Omstreeks 500 proefbrieven, tusschen 1600-1713, welke bij twintigtallen jaren, in het ruwe chronologisch bijeengelegd waren, (na 1713 zijn deze contracten in Proveniers-accoordboeken ingeschreven) heb ik zuiver chronologisch, naar den datum van de afsluiting van het contract, in den inventaris opgenomen.

Geheel buiten eene rubriek 'Varia' kon ik niet blijven. Doch zij bevat enkel: 1°. stukken, waarvan het verband met het gasthuis niet blijkt, zoodat deze documenten, oogenschijnlijk althans, niet in het archief behooren, en 2°. moderne afschriften van stukken, welke bij de uitgave der 'Oorkonden' als belangrijk voor de geschiedenis van het St. Anthony-Gasthuis aan het archief werden toegevoegd. Daar ik deze niet in den inventaris kon indeelen en ze toch niet onvermeld wilde laten, heb ik ze in de rubriek 'Varia' ingelascht.

Waar in den Inventaris de uitdrukkingen: deel, stuk en charter zijn gebruikt, wordt daarmee enkel te kennen gegeven, dat het betreffende document geplaatst is bij de deelen, in portefeuille, of in charterdoozen, zonder dat daarbij op de technische beteekenis dier woorden is gelet.

Ten slotte wensch ik hier mijn oprechten dank te betuigen aan professor Mr. R. Fruin voor de vriendelijke hulp welke hij mij bij dezen arbeid verleende, en aan de heeren dr. J.A. Römer, mr. A. Menalda en mr. J.M. van Hettinga Tromp, leden der Archief-Commissie uit het Bestuur van het St. Anthony-Gasthuis, die mij daarbij steeds zeer welwillend ter zijde stonden.