Logo Historisch Centrum Leeuwarden

leeuwarden artikel link leeuwarden artikel link
 

Eigendomsgeschiedenis voor 1811 (Leeuwarden)

Koopakten 1540-1811
Deze digitale toegang, welke sinds 2020 via www.allefriezen.nl kan worden doorzocht, is een bundeling van allerlei informatie over overdracht van onroerend goed. De meeste bronnen kunnen digitaal via deze site worden doorgebladerd. Zie voor een toelichting hoe er gericht in deze gescande bronnen kan worden gezocht elders op deze website. De oorspronkelijke toegangen zijn bijna alle meer dan 100 jaar geleden vervaardigd door gemeentearchivaris mej. R. Visscher. Aangezien er destijds nog geen ABC-standaard bestond, is de wijze van invoer van (dubbele) familienamen, namen van gehuwde vrouwen en weduwen, patroniemen, tussenvoegsels en voorletters vrij willekeurig geschied. Dit geldt tevens voor het scheiden van familienamen van voorletters en tussenvoegsels door een komma.

Daarnaast is het merendeel van de handgeschreven indexen in het verleden ingevoerd door typisten die weinig kennis hadden van Leeuwarder familienamen en toponiemen. Onvermijdelijk zijn hierdoor vele lees- en typefoutjes binnengeslopen in de namenvelden van kopers, verkopers en niaarnemers. Het is ondoenlijk gebleken om dit allemaal te controleren. Wel zijn alle straatnamen aangepast aan de officiële spellingswijze. Raadpleeg het boek Leeuwarder Straatnamen van Henk Oly (Leeuwarden, 2010), voor gegevens over straatnamen tot ca. 2010. Ook is soms extra informatie aan het opmerkingenveld toegevoegd.

Voornamen zijn incidenteel toegevoegd waar het de concordance op de proclamatieboeken betrof dan wel ruwweg de periode 1540-1592. Voor het zoeken op (een deel van een) naam wordt dan ook nadrukkelijk het gebruik van de wildcards (*) aanbevolen. Ook is bij de invoer van straatnamen niet altijd even consequent te werk gegaan. Soms is er een nadere aanduiding toegevoegd in de trant van ‘Blokhuis, bij het’ of ‘Bij de Put’. Straatnamen zijn pas officieel bij raadsbesluit vastgesteld vanaf de 19de eeuw. Hierdoor is vaak niet duidelijk of aanduidingen als ‘Bij de’, ‘Over de’, ‘Nevens het’ deel uitmaken van de straatnaam of dat ze als nadere plaatsbepaling zijn toegevoegd. 


Eigendomsgeschiedenis na 1811 (Leeuwarden):

Na 1811 had de stad geen bemoeienis meer met de overdracht van onroerend goed, doch werden deze transacties door een notaris vastgelegd. Het Notarieel Archief van Friesland berust bij Tresoar en wordt deels via de website www.allefriezen.nl aangeboden. Aan de digitale toegankelijkmaking wordt nog steeds gewerkt door de Freonen fan de Argiven yn Fryslân. 

Bij het HCL zijn voor deze periode slechts een beperkt aantal bronnen beschikbaar om eigenaren van woningen te achterhalen, te weten: 

- de kohieren van het stratenfonds 1819-1856
- het wijkregister 1843-1848
- de gemeentelijke kadastrale leggers (1832-1970)


Bewoningsgeschiedenis voor 1811 (Leeuwarden):

De belangrijkste bronnen om de bewoningsgeschiedenis van een pand te kunnen reconstrueren, vormen de kohieren van de zogenaamde 'Reële Goedschatting' (1716-1805) uit het archief van de Provinciale Rekenkamer (Tresoar), alsmede de kohieren van Lantaarn-, Brandspuit- en Nachtwachtgelden (1792-1810) uit het Oud Archief van de Stad Leeuwarden (HCL). Het HCL beschikt over microfiches van beide reeksen kohieren. Vóór 1716 zijn worden huurders slechts incidenteel genoemd in koopacten, alsmede in een tweetal Schoorsteen- of Haardstedengeldregisters (1606 en 1698, beide in origineel bij Tresoar, doch in afschrift ook bij HCL). Daarnaast werden vele aanzienlijke panden gesierd door uithangborden of gevelstenen. Zie hiervoor de  pdf-documenten Catalogus van Gevelstenen en het Voorlopig overzicht Leeuwarder huisnamen (april 2005).

Voor alle Nederlandse gemeenten geldt, dat pas vanaf 1808 een eerste vaste huisnummering  werd gehanteerd. Zie voor de oude Espel- en Wijkindeling het gedrukte Wijkboek van Leeuwarden (1843). Hierin ook adressen van woningen welke tussen 1808 en 1843 reeds waren gesloopt en derhalve op de hierna genoemde wijkkaart van 1843 niet meer zijn terug te vinden. Voor Leeuwarden geldt dat tot 1876 de huisnummering wijksgewijs was opgezet. Vanaf 1876 werden - na een grondig herziene wijkindeling - de huizen per straat genummerd. Een handig hulpmiddel om de vernummering te achterhalen zijn de gedigitaliseerde wijkkaarten uit 1843 en 1876, welke via de website van het HCL kunnen worden bekeken. Op de kaarten van 1876 wordt zowel het nieuwe als het oude huisnummer vermeld. In de eerste helft van de 20ste eeuw heeft - na afschaffing van de wijkaanduidingen in 1924 - nog een ingrijpende vernummering plaatsgevonden langs de Voorstreek, omdat deze tot meerdere wijken werd gerekend. Over het algemeen kan worden gesteld dat de huisnummering van 1876 nog altijd geldt, zij het dat waar in de tweede helft van de 20ste eeuw rigoreuze ingrepen (sloop- en realisatie van nieuwbouw) hebben plaatsgevonden, een hernummering van bestaande woningen kan hebben plaatsgevonden, zoals bijvoorbeeld aan de Grote Kerkstraat, Bollemanssteeg, Bagijnestraat en de Nieuweburen. 

Bekijk ook een beknopt bronnenoverzicht voor huizenonderzoek in Leeuwarden Stad (pdf-file)


Huizenonderzoek dorpen Leeuwarden

Voor het onderzoek naar de eigendoms- en bewoningsgeschiedenis van huizen in de Leeuwarder dorpen, kan over het algemeen worden gesteld dat dit zowel vóór als na 1811 vrij moeizaam en tijdrovend is, omdat de vernummering van woningen in de meeste gevallen niet goed is geadministreerd, dan wel niet bewaard is gebleven. Een handige hulpmiddel voor zowel stad als platteland zijn de websites www.hisgis.nl en https://maps.hisgis.nl/fr/fs/ (waaronder Leeuwarden Time Machine).

Voor het (bij benadering) bepalen van de ouderdom van bebouwing in Nederland willen wij u graag verwijzen naar https://parallel.co.uk/netherlands/#12.64/53.19803/5.79486/0/40. Door op een bouwblok in eeen willekeurige stad, dorp,  straat of het landelijk gebied te klikken, wordt in een pop-up-kadertje het (geschatte) bouwjaar getoond.    

Bekijk ook een beknopt overzicht van bronnen welke kunnen worden gebruikt voor onderzoek naar huizen in de dorpen van de gemeente Leeuwarderadeel van voor 1944. Een groot deel van de genoemde bronnen die kunnen worden gebruikt voor onderzoek naar de periode van vóór 1811 (b.v. belastingkohieren en proclamatieboeken) geldt, dat deze eveneens in de archieven van de voormalige grietenijen bewaard zijn gebleven. Raadpleeg hiervoor de betreffende archiefinventarissen welke overzichtelijk staan gelinkt onder Archieven rechtsvoorgangers.

Bouwkundige informatie  

Hieronder volgt een overzicht van bouwdossiers/-tekeningen welke (deels) bewaard zijn gebleven, met daarbij het contact-(e-mail)adres waar u zich dient te vervoegen. Verzoeken met betrekking tot digitaal beschikbare dossiers die bij het HCL binnenkomen zullen zoveel mogelijk naar de afdeling Bouw- en Woningtoezicht worden doorgestuurd. Medewerkers van deze afdeling verstrekken van oudsher bouwkundige informatie en kunnen aanvragers eventueel ook meer inhoudelijk van dienst zijn. 

Gemeente Periode Medium Beschikbaar via Opmerkingen
Baarderadeel (dorpen heringedeeld bij Leeuwarden) 1905-1983 Digitaal Op aanvraag per e-mail Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken.  
Boarnsterhim 1984-2013 Digitaal Op aanvraag per e-mail Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken.  
Idaarderadeel 1902-1921 Papier Studiezaal HCL Naam aanvrager is vereist
Idaarderadeel 1922-1983 Digitaal Op aanvraag per e-mail Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken.  
Leeuwarden (gemeentesecretarie) 1872-1941 Microfiche Studiezaal HCL  
Leeuwarden (gemeentesecretarie) 1942-1990 Papier Studiezaal HCL  
Leeuwarden (gemeentesecretarie) 1990-2010 Papier Op aanvraag per e-mail Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken.  
Leeuwarden (inspecteur Woningtoezicht) 1904-1931 Digitaal Op aanvraag per e-mail Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken.  
Leeuwarderadeel 1902-1913 Papier Studiezaal HCL Naam aanvrager is vereist
Leeuwarderadeel 1914-2010 Digitaal Op aanvraag per e-mail Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken.  
Littenseradiel (dorpen heringedeeld bij Leeuwarden) 1984-2010 Digitaal Op aanvraag per e-mail Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken.  
Rauwerderhem 1902-1935 Papier Studiezaal HCL Naam aanvrager is vereist ; veelal geen tekeningen aanwezig
Rauwerderhem 1936-1983 Digitaal Op aanvraag per e-mail Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken.  
Utingeradeel 1902-1914 Papier Studiezaal HCL Naam aanvrager is vereist
Utingeradeel 1915-1983 Digitaal Op aanvraag per e-mail Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken.  


Auteursrecht op schetsen en bouwtekeningen

In verband met auteursrechtelijke bescherming, zijn de gedigitaliseerde bouwtekeningen van Bouw- en Woningtoezicht offline gehaald. Auteursrecht rust niet alleen op het uiteindelijke resultaat, maar ook op bijvoorbeeld een ontwerp, een schets of een bouwtekening. Publicatie of een andere openbaarmaking van bijvoorbeeld een bouwtekening kan dan ook alleen met toestemming van de rechthebbende. Zie: https://pictoright.nl/auteursrecht/auteursrecht-op-schetsen-en-bouwtekeningen/. Wel zijn de technische tekeningen van gemeentelijke gebouwen en objecten (TTOW-reeks) nog te bekijken. Het gaat hierbij om ruim 5.500 ontwerpen uit de periode 1830-2000.

Voor nadere uitleg over welke mogelijkheden voorhanden zijn om een onderzoek naar een huis of locatie aan te pakken, willen wij u graag uitnodigen een bezoek aan de studiezaal van het HCL te brengen. De dienstdoende studiezaalmedewerker is gaarne bereid om u wegwijs te maken in de te gebruiken bronnen  en een en ander te demonstreren.  

Bekijk ter illustratie van de mogelijkheden van huizenonderzoek het pdf-document 'Het geboortehuis van Saskia, Rembrandts vrouw'