Allereerst wordt er op gewezen dat met Skillaerd ook Schillaard wordt bedoeld. In het onderdeel Historie van de inleiding wordt aangegeven waarom de kerk van Mantgum in één adem wordt genoemd met Skillaerd. Hoewel Skillaerd in het verleden ook bekend stond als Schillaard, is er in dit inventaris voor gekozen om zoveel mogelijk de huidige naam te gebruiken.

Wat vervolgens opvalt is dat de ordening van het archief op wezenlijke onderdelen afwijkt van gangbare ideeën over de structuur van archieven. Hoewel de ordening naar functies/onderwerp wel onderscheid maakt tussen stukken van algemene en van bijzondere aard, is bij stukken van algemene aard bijv. het onderdeel oude archiefinventarissen opgenomen. Een onderdeel dat tegenwoordig eerder als taak wordt gezien. De financiële administratie staat als los onderdeel buiten het onderdeel organisatie en personeel. De plaats waar men, wederom naar huidige begrippen, deze gegevens zou aantreffen.
De reden voor deze afwijkende ordening is gelegen in de aangetroffen ordening, grotendeels conform de Richtlijnen inzake de zorg voor de archieven der Nederlandse Hervormde Kerk, voortvloeiende uit de afdeling II van de Generale regeling voor het toezicht en opgesteld door de Commissie voor de archieven der Nederlandse Hervormde Kerk (Den Haag, 1980).
Naast het feit dat de oorspronkelijke ordening ook informatie kan geven over de organisatie van de archiefvormende onderdelen, is met name vergelijking mogelijk met andere archieven die op grond van soortgelijke richtlijnen zijn geordend. Een voorbeeld hiervan vormt het Inventaris van de archieven der Hervormde Gemeente Huizum door P.R. Dam (Gemeentearchief Leeuwarden, 1979).

Op grond van de richtlijnen is de hoofdindeling Kerkenraad, Diakonie en Kerkvoogdij. De gedeponeerde archieven zijn ondergebracht bij het archief van de Kerkvoogdij omdat deze archieven een sterke samenhang hebben.
Om de vele taken van de Hervormde gemeente overzichtelijk te houden, is er in deze rubriek gebruik gemaakt van subtitels. Voor zover mogelijk zijn deze subtitels geordend naar de hierboven genoemde richtlijnen. De volgorde is van zuiver kerkelijke taken tot meer wereldse taken. De kleinere wereldse taken die bovendien veelal in samenspraak met de gemeente Baarderadeel werden verricht (gemeentesecretaris C. Stapel (1921-1945) was bijvoorbeeld ook vooraanstaand kerkvoogd en belangrijk verbindend element tussen de kerkvoogdij en de gemeente Baarderadeel) worden beschreven onder de subtitel Mantgum, Skillaerd e.o.
Eén van de taken die tussen de kerkelijke en wereldse taken in liggen is die van het onderwijs. Hoewel ook andere kerkelijke instellingen zich bezig hielden en houden met onderwijstaken, heeft de Hervormde gemeente van Mantgum en Skillaerd in ieder geval twee scholen beheerd, waaronder de openbare lagere school te Mantgum. Als onderdeel van dit beheer en de aanstelling van personeel liet de Hervormde gemeente ook schoolmeesterswoningen bouwen. De daarover gevonden archiefbescheiden zijn opgenomen onder de titel Scholen, schoolmeestershuis en onderwijs.
Een andere taak, die voor een deel moet zijn uitgeoefend om in het bezit te komen van landerijen, maar ook voor een deel uit financieel en maatschappelijk belang is de bemoeienis van de Hervormde gemeente met inpolderingsprojecten. Het alleen met winstoogmerk deelnemen in de diverse projecten zou niet verklaren waarom de kerkvoogdij zich ook na aanleg van polders bemoeide met het verder onderhoud daarvan.

Gezien de omvang van dit deel van het archief is er voor gekozen de betreffende beschrijvingen op te nemen onder een aparte subtitel, nl. Polders en het huis Lucht en Veld. Zoals hierboven is genoemd, was de herbergier van het huis Lucht en Veld (te Luchtenveld) tevens molenaar op de poldermolen van de Hervormde gemeente.
In hoeverre de vele polderbenamingen als Mantgummer polder, Skillaerder leeg, Skillaerder bij- of buitenpolder, de kleine Skillaerder polder, Noorderleegs polder onder Mantgum, Polder van Mantgum één polder betreffen met de uitbreiding daarvan staat ongetwijfeld ter discussie. Het lijkt aannemelijk dat het gehele poldergebied van de Hervormde gemeente door de ene poldermolen van de Hervormde gemeente te bemalen was.

Er is lang getwijfeld of Bijbels en een Kerkboek der Psalmen en Gezangen dienden te worden opgenomen in de beschrijving van de archieven. Twijfel hierbij was namelijk in hoeverre het hier archiefbescheiden betreft. Doorslaggevende factor is geweest dat de leren banden voorzien zijn van de benaming van de kerkvoogdij van Mantgum en Skillaerd. Hiermee zijn boekwerken door de kerkvoogdij ontvangen ter vervulling van haar taken. Ze zijn dan ook opgenomen onder de rubriek Kerkdiensten.

In de rubriek Personele aangelegenheden bij het onderdeel Kerkvoogdij zijn met name de bescheiden beschreven die betrekking hebben op de kerkelijke organisatie. Bij verschillende taakonderdelen zijn voor de overzichtelijkheid de daaraan verbonden personele aangelegenheden ondergebracht.

Tijdens de inventarisatie is, met dank aan de Tresoar te Leeuwarden en de gemeente Littenseradiel, een aantal "afgedwaalde" rekeningboeken terug gebracht naar hun oorspronkelijke plaats in het archief. Van Tresoar ontving de kerkvoogdij twee (kerkvoogdij-) rekeningboeken van Mantgum (1691-1763 en 1804-1824), alsmede een (kerkvoogdij-) rekeningboek van Skillaerd (1695-1783). Ook van de gemeente Littenseradiel ontving de kerkvoogdij twee (kerkvoogdij-) rekeningboeken van Mantgum ((1823)1824-1839), alsmede een (kerkvoogdij-) rekeningboek van Skillaerd (1636-1693).

De inventarisatie van de archieven vond, met enkele tussenpozen plaats tussen 2001 en 2006. In totaal is er ongeveer een jaar besteed aan de inventarisatie. Bij de inventarisatie is het archief verpakt in zuurvrije omslagen en dozen. Met name dubbele exemplaren zijn vernietigd, evenals bescheiden, zoals circulaires en reclamemateriaal, waarvan de samenhang met het archief niet kon worden aangetoond. In verband met het behoud van de bescheiden is er ca. een kilo aan roestige nietjes en andere ijzerwaren uit het archief verwijderd (waar het archief dat toeliet). Hoewel er geen ongedierte is aangetroffen, zijn enkele stukken in de loop der tijd wel aangevroten door beestjes.
De omvang van het archief bedraagt na de bewerking 10 strekkende meter.
R.W. Steensma