Logo Historisch Centrum Leeuwarden

leeuwarden artikel link leeuwarden artikel link
 
Uw zoekacties: Levensmiddelenbedrijf en gemeentelijke brandstoffencommissie...

3031 Levensmiddelenbedrijf en gemeentelijke brandstoffencommissie in Idaarderadeel, 1916-1921

Uitleg bij archieftoegang

Een archieftoegang geeft uitgebreide informatie over een bepaald archief.

Een archieftoegang bestaat over het algemeen uit de navolgende onderdelen:

• Kenmerken van het archief
• Inleiding op het archief
• Inventaris of plaatsingslijst
• Eventueel bijlagen

De kenmerken van het archief zijn o.m. de omvang, vindplaats, beschikbaarheid, openbaarheid en andere.

De inleiding op het archief bevat interessante informatie over de geschiedenis van het archief, achtergronden van de archiefvormer en kan ook aanwijzingen voor het gebruik bevatten.

De inventaris of plaatsingslijst is een hiërarchisch opgebouwd overzicht van beschreven archiefstukken. De beschrijvingen zijn formeel en globaal. Het lezen en begrijpen van een inventaris behoeft enige oefening en ervaring.

Bij het zoeken in de inventaris wordt de hiërarchie gevolgd. De rubrieken in de inventaris maken deel uit van de beschrijving op een lager niveau. Komt de zoekterm in een hoger niveau voor, dan voldoen onderliggende niveaus ook aan de zoekvraag.

beacon
 
 
Inventaris
I. Inleiding
3031 Levensmiddelenbedrijf en gemeentelijke brandstoffencommissie in Idaarderadeel, 1916-1921
I.
Inleiding
Hoewel Nederland zijn neutraliteit in de jaren 1914-1918 strikt wist te handhaven, hadden de internationale spanningen een grote invloed op het maatschappelijke leven. Het land zag zich onder meer geconfronteerd met de instroom van buitenlandse vluchtelingen en met een langdurige mobilisatie van het leger. Ook de voedselvoorziening kwam onder druk te staan. Al op 3 augustus 1914, direct na het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog, werden wetten van kracht die de uitvoer van goederen moesten reguleren en prijsopdrijving dienden te voorkomen. De eerste oorlogsjaren bleken de getroffen maatregelen tamelijk effectief. In de loop van 1915 groeide de schaarste, waardoor de prijzen van producten tot een voor velen onaanvaardbare hoogte stegen. Het gemeentebestuur hield zich in die tijd al op bescheiden schaal bezig met de verstrekking van brandstoffen en levensmiddelen. De bemoeienis van Burgemeester en Wethouders met de distributie nam verder toe door de inwerkingtreding van de Distributiewet 1916. De nieuwe wet voorzag in de terbeschikkingstelling van schaarse goederen door de Rijksoverheid. De gemeentebesturen dienden de goederen, tegen vooraf vastgestelde prijzen, verder te distribueren naar de gebruikers.


De Distributiewet lijkt Idaarderadeel enigszins te hebben overvallen. Uit de notulen van Burgemeester en Wethouders blijkt dat er in oktober 1916 nog onduidelijkheid bestond over hoe de wet precies moest worden uitgevoerd. Ook werd voorgesteld “op de gemeentebegrooting voor 1916 posten aan te brengen in ontvang en uitgaaf voor de uitvoering dezer wet.” De in- en verkoop van distributiegoederen nam al snel zo’n omvang aan, dat het praktisch was om de boekhouding ervan geheel van die van de gemeente af te scheiden. De gemeenteraad richtte daarom per 1 januari 1917 het levensmiddelenbedrijf op, dat zich bezig hield met de distributie van schaarse goederen zoals aardappelen, groenten, granen, kleding en schoeisel. Brandstoffen werden gedistribueerd door de gemeentelijke brandstoffencommissie, die bij het nieuwe bedrijf werd ondergebracht.

Toen het levensmiddelenbedrijf zijn werkzaamheden begon, was de distributie al tamelijk omvangrijk. In zijn nieuwjaarstoespraak voor 1917 refereerde burgemeester Greebe aan de inspanningen die door het gemeentebestuur in het voorgaande jaar reeds waren verricht om de levensmiddelenvoorziening op peil te houden: “Wat de distributie der levensmiddelen betreft, in de eerste plaats mag wel genoemd worden, dat het B. en W. gelukt is, ± 8000 korf kleiaardappelen ter beschikking van de ingezetenen te kunnen stellen, juist vóór het oogenblik dat het vervoer en de aflevering daarvan verboden werd. Meende het Dag. Bestuur hiermede de ingezetenen een dienst te hebben bewezen, het resultaat was zeer teleurstellend, aangezien velen de aardappelen niet wenschten of althans niet zooveel als eerst was opgegeven, en wel omdat het Borgers waren […] Wat de distributie van erwten en boonen betreft, van deze artikelen wordt geregeld te weinig ontvangen, evenals van rundvet, wat zeer te betreuren is, daar juist hiernaar zeer veel vraag is. Van gort en rijst werd het bestelde kwantum ontvangen; havermout daarentegen is zeer moeilijk te krijgen. Slechts éénmaal konden we daarvan 200 kg. ter beschikking stellen. De wekelijksche beschikbare hoeveelheid rogge bedraagt ± 2500 kg., van tarwe belangrijk minder. Met geen van beide werden moeilijkheden ondervonden. Visch werd in het begin van het jaar geregeld beschikbaar gesteld, ± 300-700 pond per week. Toen deze niet meer te krijgen was, werd daarvoor haring en bokking verstrekt. De zeep, waaraan groote behoefte bestond, is thans verkrijgbaar, tot een bepaald kwantum per ingezetene boven één jaar; ditzelfde is ook het geval met erwten en boonen, waarvan per ingezetene één pond per maand beschikbaar is. Van regeeringsvarkens worden in de laatste maanden geregeld 9 ex. per week beschikbaar gesteld, welke in overleg met de slagersvereeniging onder de slagers worden verdeeld.”

De hoeveelheden te distribueren goederen en brandstoffen namen in de volgende jaren alleen nog maar verder toe. Het levensmiddelenbedrijf was de eerste maanden nauwelijks op zijn taak berekend. De administratie werd bijgehouden door de secretarieambtenaar Douwe Yska, die zo nu en dan door de burgemeester werd geassisteerd. “De laatsten tijd is de drukte met de distributie hand over hand toegenomen. Vooral de brandstoffenvoorziening geeft ontzaglijk veel moeite en last”, zo liet Greebe in juli 1917 aan de gemeenteraad weten. Het schortte zowel bij de burgemeester als Yska aan de nodige handelskennis en daarom werd er in juli 1917 een nieuwe administrateur aangetrokken. De Grouwster Taeke Haites werd benoemd en bleef het levensmiddelenbedrijf tot 1920 bestieren. In de loop van 1917 kreeg hij assistentie van een boekhoudster en drie ambtenaren om de distributie in de gemeente in goede banen te leiden. Nadat in november 1918 de wapens zwegen, normaliseerde langzaam de situatie op de internationale markten. De distributie werd eind 1920 gestaakt, waarna het levensmiddelenbedrijf en de gemeentelijke brandstoffencommissie in het voorjaar van 1921 konden worden geliquideerd.

Kenmerken

Auteur:
A. Tuinhout
Soort toegang:
inventaris
Beschrijving:
Inventaris van het archief van het levensmiddelenbedrijf en de gemeentelijke brandstoffencommissie in Idaarderadeel
Omvang:
2,4 m1
Citeerinstructie:
Bij het citeren in annotatie en verantwoording dient het archief tenminste eenmaal volledig en zonder afkortingen te worden vermeld. Daarna kan worden volstaan met verkorte aanhaling.
VOLLEDIG:
Historisch Centrum Leeuwarden. Toegang 3031 Levensmiddelenbedrijf en gemeentelijke brandstoffencommissie in Idaarderadeel, 1916-1921
VERKORT:
NL-LwnHCL 3031